KaaloJeera कालोजिरा, तिक्तजीरक, वनजिरा, Purple Fleabane, Barbarous anthelmintica ~ NepalAyurveds.com

Friday

KaaloJeera कालोजिरा, तिक्तजीरक, वनजिरा, Purple Fleabane, Barbarous anthelmintica

यो २-३ फिट अग्लो, शाखा कमलो - हरित एकान्तर, पत्र बहुविभक्त, पत्रको किनारा काटिएको, श्वेत मुख्यमा नीलो केशर भएको छत्राकार, फूल परिपक्वतापछि फलमा दुवैतिर चुच्चो परेको लगभग ५-७ मि.मि. लामो र २-३ मि.मि. चौडाइका काला बीज धेरै हुन्छन् । यो उष्ण तथा समशीतोष्ण हावापानीमा पाइन्छ । यो अश्रंजीवी बिरुवा बैशाखमा उम्रीकन कार्तिक मङ्सिरमा बियाँ झर्नुभन्दाअगाडि सङ्कलन गरी राख्नुपर्छ । गुण- धर्म-प्रभाव : यसको स्वाद अति तीतो र स्वभाव शीतल हुन्छ । औषधीय उपयोग : यसको बीयाँ कटुतिक्तपौष्टिक, त्रिदोषनाशक, अग्निद्दीपक, समस्तज्वरहर, पित्तरोग - पत्थरीनाशक, विरेचक, मूत्रल, पाचक मानिन्छ। यसले अम्लपित्त, कमलपित्त, उच्चरक्तचाप, रक्तपित्त, अर्बुद, रक्तविकार, छालाका सबै रोग, पेटका समस्त कृमि, आउँ-मासी, मधुमेह, भद्धामोटो, सङ्ग्रहणी, कुष्ठ, सबै ज्वर, सङ्क्रमित

सरुवा रोग, यौनरोग इत्यादि सन्चो गरी जुरुक्कै उठाउँछ । यसको बीयाँमा ३ ७ प्रतिशत उड्यनशील तेल हुन्छ । यसको खेती नै गर्नुपर्छ । एकल औषधि मात्रा : बीज लेदो / चूर्ण ३-५ ग्राम, काँढापानी १/१ पाउ, अर्क २०-३० ग्राम, भस्मं १-२ ग्राम, बिरुवाको स्वरस ३० - ५० ग्राम, ५-७ बीज चुस्ने - चपाउने २-३ पटक ।

ऋषि का अनुसार ५ भाग कालोजीरा, एक भाग शुद्ध हरताल, एक भाग शुद्ध गन्धक, तीन भाग कत्था, चार भाग त्रिफला मिसाएर राखेको धूलो खानाको एकघण्टाअगाडि १/१ चम्चा २ पटक पानीसँग ३ महिना सेवन गरेमा महाकुष्ठ, बोसो थुप्रिने रोग, सेतो दुबी, खतरा एच.आइ.भी. / एड्स्, महाअर्श, त्रिदोषज असाध्यरोग, कष्टसाध्य सर्वरोग इत्यादिमा उपचार गरी सन्चो गराउँछ । यस्तो यो मिश्रण सर्वरोगनाशक जाने के हुँदैन र

कालोजिरा (कालोजिरा, तिक्तजीरक, वनजिरा, Purple Fleabane, Barbarous anthelmintica) एक महत्त्वपूर्ण औषधीय बिरुवा हो जसले नेपाल लगायत विश्वभर धेरै स्वास्थ्य समस्याको समाधान गर्न मद्दत गर्दछ। यसको वैज्ञानिक नाम Nigella sativa हो। यो बिरुवा नेपालमा प्राकृतिक रूपमा पाइन्छ र यसको खेती पनि गरिन्छ। यसले धेरै रोगहरूको उपचारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। यसको बीज, तेल, र अन्य भागहरूले आयुर्वेदिक, यूनानी, र हर्बल चिकित्सामा ठूलो स्थान ओगटेको छ।

परिचय

कालोजिरा एक वार्षिक बिरुवा हो जसको उचाई २-३ फिट हुन्छ। यसको पातहरू हरित र एकान्तर रूपमा व्यवस्थित हुन्छन्। पातहरू बहुविभक्त हुन्छन् र किनाराहरू काटिएको हुन्छ। यसको फूलहरू श्वेत र नीलो मिश्रित केशर भएको हुन्छन् र छत्राकार आकारमा फल्छन्। फलहरू परिपक्व भएपछि यसमा ५-७ मिलिमिटर लामो र २-३ मिलिमिटर चौडा काला बीजहरू उत्पन्न हुन्छन्। यो बिरुवा उष्ण र समशीतोष्ण जलवायुमा राम्रोसँग बढ्दछ। नेपालमा यो मध्य पहाडी क्षेत्रदेखि तराईसम्म पाइन्छ। यसको बीजहरूमा ३-७ प्रतिशत उड्यनशील तेल हुन्छ, जसले यसलाई औषधीय रूपमा धेरै मूल्यवान बनाउँछ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

कालोजिरा नेपालको तराई, मध्य पहाडी, र हिमाली क्षेत्रमा प्राकृतिक रूपमा पाइन्छ। यसको खेती नेपालका विभिन्न भागहरूमा गरिन्छ। यो भारत, पाकिस्तान, बंगलादेश, मध्य पूर्व, र भूमध्यसागरीय क्षेत्रहरूमा पनि पाइन्छ। यसको माग विश्वभर बढ्दै गएको छ किनभने यसले धेरै स्वास्थ्य लाभ प्रदान गर्दछ।

शारीरिक गुणहरू

कालोजिराको बीजहरू साना, काला, र तिक्त स्वादका हुन्छन्। यसको स्वाद अति तीतो र स्वभाव शीतल हुन्छ। यसको बीजमा उड्यनशील तेल, प्रोटिन, कार्बोहाइड्रेट, र अन्य पोषक तत्त्वहरू पाइन्छन्। यसको बीजहरूमा थाइमोक्विनोन (thymoquinone) नामक एक महत्त्वपूर्ण यौगिक पाइन्छ, जसले यसलाई औषधीय गुणहरू प्रदान गर्दछ।

औषधीय गुणहरू

कालोजिरा धेरै औषधीय गुणहरूले भरिपूर्ण छ। यसले त्रिदोष (वात, पित्त, र कफ) लाई संतुलन गर्न मद्दत गर्दछ। यसको बीजहरू कटु, तिक्त, पौष्टिक, अग्निद्दीपक, ज्वरनाशक, पित्तरोग नाशक, विरेचक, मूत्रल, र पाचक मानिन्छ। यसले निम्न रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्दछ:

अम्लपित्त, कमलपित्त, उच्च रक्तचाप
रक्तपित्त, अर्बुद, रक्तविकार
छालाका रोग, पेटका कृमि, आउँ-मासी
मधुमेह, भद्धामोटो, सङ्ग्रहणी
कुष्ठ, सबै प्रकारका ज्वर
सङ्क्रमित सरुवा रोग, यौनरोग

फाइदाहरू

कालोजिराले धेरै स्वास्थ्य फाइदाहरू प्रदान गर्दछ। यसले शरीरको प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ, रोग प्रतिरोधक शक्ति बढाउँछ, र शरीरलाई विभिन्न संक्रमणबाट बचाउँछ। यसले पाचन प्रणालीलाई मजबूत बनाउँछ र पेटका समस्याहरू जस्तै ग्यास, अपच, र कब्जियतलाई नियन्त्रण गर्दछ। यसले मधुमेह, उच्च रक्तचाप, र कोलेस्ट्रॉललाई नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्दछ।

प्रयोग विधि

कालोजिरालाई विभिन्न रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ:

बीज चूर्ण: ३-५ ग्राम बीज चूर्णलाई पानीसँग मिसाएर सेवन गर्न सकिन्छ।
काँढापानी: १/१ पाउ काँढापानीमा बीज मिसाएर सेवन गर्न सकिन्छ।
अर्क: २०-३० ग्राम अर्कलाई पानीसँग मिसाएर सेवन गर्न सकिन्छ।
भस्म: १-२ ग्राम भस्मलाई पानीसँग मिसाएर सेवन गर्न सकिन्छ।
स्वरस: ३०-५० ग्राम बिरुवाको स्वरसलाई सेवन गर्न सकिन्छ।
बीज चुस्ने: ५-७ बीजलाई चुस्ने वा चपाउने गरी दिनमा २-३ पटक सेवन गर्न सकिन्छ।

संकलन र संरक्षण

कालोजिराको बीजहरू बैशाखमा उम्रने र कार्तिक मङ्सिरमा बियाँ झर्नुभन्दा अगाडि संकलन गरी राख्नुपर्छ। बीजहरूलाई सुकाएर एयरटाइट कन्टेनरमा राख्नुपर्छ ताकि यसको गुणस्तर कायम रहोस्। यसलाई ठूलो मात्रामा संग्रह गरेर बजारमा बिक्री गर्न सकिन्छ।

निष्कर्ष

कालोजिरा एक अत्यन्त महत्त्वपूर्ण औषधीय बिरुवा हो जसले धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूको समाधान गर्न मद्दत गर्दछ। यसले नेपाल लगायत विश्वभर धेरै मानिसहरूको स्वास्थ्यलाई सुधार गर्न मद्दत गरेको छ। यसको खेती गरेर यसलाई बजारमा उपलब्ध गराउन सकिन्छ, जसले गर्दा यसले आर्थिक लाभ पनि प्रदान गर्दछ। कालोजिराको नियमित प्रयोगले शरीरलाई स्वस्थ र निरोगी बनाउन मद्दत गर्दछ। यसरी, कालोजिरा प्रकृतिको एक अनमोल उपहार हो जसले मानव जीवनलाई धेरै फाइदा पुर्याउँछ।

Introduction

KaaloJeera, also known as कालोजिरा, तिक्तजीरक, वनजिरा, Purple Fleabane, or Barbarous anthelmintica, is a perennial herb renowned for its medicinal properties. Scientifically identified as Vernonia anthelmintica, this plant is native to tropical regions of Asia and Africa. In Nepal, it is commonly referred to as KaaloJeera, highlighting its significance in traditional medicine.

Availability in Nepal and Other Countries

KaaloJeera thrives in the warm and temperate climates of Nepal, particularly in the Terai and mid-hill regions. Its adaptability allows it to grow in various habitats, including grasslands and forest clearings. Beyond Nepal, this herb is found in countries like India, Sri Lanka, and parts of Africa, where it is utilized for its therapeutic benefits.

Physical Properties

The plant typically reaches a height of 2 to 3 feet, featuring soft, green, alternate leaves that are deeply divided with serrated edges. It produces umbrella-shaped clusters of flowers, predominantly white with a hint of blue stamens. Upon maturation, the flowers give way to fruits containing numerous black seeds, each approximately 5-7 millimeters long and 2-3 millimeters wide, characterized by pointed ends on both sides.

Medicinal Properties

KaaloJeera seeds are rich in medicinal compounds, making them valuable in traditional medicine. They possess anthelmintic (worm-expelling), tonic, diuretic, and antiperiodic properties. The seeds are particularly effective against roundworms, tapeworms, and threadworms, promoting digestive health and acting as a blood purifier by eliminating toxins.

Advantages and Uses

The herb is known for its versatility in treating various ailments:

Digestive Health: Enhances appetite and aids in digestion, addressing issues like indigestion and weak digestive fire.
Skin Disorders: Alleviates itching and irritation associated with skin diseases, thanks to its blood-purifying properties.
Parasitic Infections: Effective in expelling intestinal worms, thereby improving overall gut health.
Blood Purification: Assists in detoxifying the blood, which can be beneficial for various health conditions.

Using Methods

KaaloJeera can be utilized in several forms:

Seed Powder: Consuming 3-5 grams of seed powder with warm water before meals can aid in digestion and act as a deworming agent.
Decoction: Boiling the seeds to prepare a decoction can be used to treat fevers and as a diuretic.
Paste: Applying a paste made from the seeds on the skin can help alleviate itching and other skin-related issues.

Harvesting and Preservation

KaaloJeera is an annual plant that germinates in the Nepali month of Baisakh (April-May) and matures by Kartik-Mangsir (October-November). The seeds should be collected before they disperse naturally to ensure maximum yield. After harvesting, the seeds should be thoroughly dried and stored in airtight containers to preserve their medicinal properties.

Conclusion

KaaloJeera (Vernonia anthelmintica) stands as a testament to the rich heritage of traditional medicine in Nepal and other regions. Its wide range of medicinal properties, from aiding digestion to purifying the blood, underscores its importance in herbal remedies. Proper harvesting and preservation techniques ensure that its benefits can be harnessed effectively, contributing to the well-being of those who utilize this remarkable herb.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :