Seto Kaaiyo, माइलो काँगियो, सेतो काइँयो, Pavetta species ~ NepalAyurveds.com

Saturday

Seto Kaaiyo, माइलो काँगियो, सेतो काइँयो, Pavetta species

यो १०-१५ फिट अग्लो, सेतो चैततिर फुल्ने, पात लाम्चो १८०० मिटरसम्ममा पाइन्छ । गुण-धर्म : टर्रो र स्वभाव : गरम । यसले पखाला, खोकी, छाती दर्द, ज्वर, रुघा - पिनास, गानोगोला आदि ठीक गर्छ । मात्रा : १/१ चम्चा लेदो/चूर्ण, १/१ माना काँढापानी, २५-१५ ग्राम अर्क २-३ पटक ।

परिचय

सेतो काइँयो (Pavetta species ) एक औषधीय गुण भएको बोट हो जुन नेपाल लगायत दक्षिण एसियाली मुलुकहरूमा पाइन्छ। यो बोट १०-१५ फिट अग्लो हुन्छ र चैत महिनामा सेतो फूल फुल्छ। यसको पात लाम्चो हुन्छ र यो १८०० मिटरको उचाईसम्म पाइन्छ। सेतो काइँयोले विभिन्न रोगहरूको उपचार गर्ने गुण राख्छ, जस्तै पखाला, खोकी, छाती दर्द, ज्वरो, रुघा-पिनास, गानोगोला आदि। यसले शरीरलाई गरम पार्छ र विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

सेतो काइँयो नेपालको तराई देखि पहाडी क्षेत्रहरूमा विशेष गरी १८०० मिटरको उचाईसम्म पाइन्छ। यो बोट नेपालका विभिन्न जिल्लाहरूमा प्राकृतिक रूपमा उम्रिन्छ। यसको अतिरिक्त, यो भारत, बंगलादेश, श्रीलंका, म्यानमार लगायत अन्य दक्षिण एसियाली देशहरूमा पनि पाइन्छ। यो बोट निजी बगैंचाहरूमा पनि रोपिने गरिन्छ किनभने यसको औषधीय महत्व धेरै उच्च छ।

भौतिक गुणहरू

सेतो काइँयोको बोट १०-१५ फिट अग्लो हुन्छ। यसको पात लाम्चो र चिल्लो हुन्छ। यसको फूल सेतो रंगको हुन्छ र चैत महिनामा फुल्छ। यसको फूलहरू साना र सुगन्धित हुन्छन्। यसको बोक्रा पातलो र खैरो रंगको हुन्छ। यसको फल सानो र गोलाकार हुन्छ, जुन पाकेपछि कालो रंगको हुन्छ। यसको जरा पनि औषधीय गुणले भरिपूर्ण हुन्छ।

औषधीय गुणहरू

सेतो काइँयोले विभिन्न औषधीय गुणहरू राख्छ। यसले पखाला, खोकी, छाती दर्द, ज्वरो, रुघा-पिनास, गानोगोला जस्ता रोगहरूको उपचार गर्ने क्षमता राख्छ। यसले शरीरलाई गरम पार्छ र विभिन्न संक्रमणहरूबाट बचाउँछ। यसले पाचन प्रणालीलाई मजबूत बनाउँछ र शरीरबाट विषाक्त पदार्थहरू बाहिर निकाल्छ। यसले रक्त परिसंचरणलाई सुधार गर्छ र शरीरको प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ।

फाइदाहरू

सेतो काइँयोले धेरै स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ। यसले पखाला र खोकी जस्ता समस्याहरूको उपचार गर्छ। यसले छाती दर्द र ज्वरोलाई कम गर्छ। यसले रुघा-पिनास र गानोगोला जस्ता संक्रमणहरूबाट बचाउँछ। यसले पाचन प्रणालीलाई सुधार गर्छ र शरीरबाट विषाक्त पदार्थहरू बाहिर निकाल्छ। यसले रक्त परिसंचरणलाई सुधार गर्छ र शरीरको प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ। यसले तनाव र चिन्ता कम गर्छ र मानसिक स्वास्थ्यलाई सुधार गर्छ।

प्रयोग विधि

सेतो काइँयोलाई विभिन्न तरिकाहरूले प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसको पात, बोक्रा, जरा र फूलहरू औषधीय प्रयोजनका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको पातलाई पानीमा उमालेर काढा बनाइन्छ र खोकी, ज्वरो र रुघा-पिनासको उपचारका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको बोक्रालाई पानीमा उमालेर काढा बनाइन्छ र पखाला र छाती दर्दको उपचारका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको जरालाई पानीमा उमालेर काढा बनाइन्छ र गानोगोला जस्ता संक्रमणहरूको उपचारका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको फूलहरूलाई पानीमा उमालेर काढा बनाइन्छ र तनाव र चिन्ता कम गर्न प्रयोग गरिन्छ।

मात्रा

सेतो काइँयोको प्रयोग गर्दा मात्राको ध्यान दिनुपर्छ। यसको पात, बोक्रा, जरा र फूलहरूको काढा बनाउँदा १/१ चम्चा लेदो वा चूर्ण प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसको काढा बनाउँदा १/१ माना काँढापानी प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसको अर्क बनाउँदा २५-१५ ग्राम प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसको काढा वा अर्कलाई दिनमा २-३ पटक प्रयोग गर्न सकिन्छ।

उत्पादन र संरक्षण

सेतो काइँयोको उत्पादन र संरक्षण गर्न धेरै सजिलो छ। यसको बीउलाई बगैंचामा रोप्न सकिन्छ। यसको बोटलाई नियमित रूपमा पानी र खाद्य प्रदान गर्नुपर्छ। यसको पात, बोक्रा, जरा र फूलहरूको संरक्षण गर्न धेरै सजिलो छ। यसको पात, बोक्रा, जरा र फूलहरूलाई छायामा सुकाएर संरक्षण गर्न सकिन्छ। यसले यसको औषधीय गुणहरू कायम राख्छ। यसको पात, बोक्रा, जरा र फूलहरूलाई एयरटाइट कन्टेनरमा राखेर संरक्षण गर्न सकिन्छ।

निष्कर्ष

सेतो काइँयो (Pavetta species ) एक महत्त्वपूर्ण औषधीय बोट हो जुन नेपाल लगायत दक्षिण एसियाली मुलुकहरूमा पाइन्छ। यसले विभिन्न रोगहरूको उपचार गर्ने गुण राख्छ। यसले पखाला, खोकी, छाती दर्द, ज्वरो, रुघा-पिनास, गानोगोला जस्ता रोगहरूको उपचार गर्छ। यसले शरीरलाई गरम पार्छ र विभिन्न संक्रमणहरूबाट बचाउँछ। यसले पाचन प्रणालीलाई मजबूत बनाउँछ र शरीरबाट विषाक्त पदार्थहरू बाहिर निकाल्छ। यसले रक्त परिसंचरणलाई सुधार गर्छ र शरीरको प्रतिरोधक क्षमता बढाउँछ। यसले तनाव र चिन्ता कम गर्छ र मानसिक स्वास्थ्यलाई सुधार गर्छ। यसको पात, बोक्रा, जरा र फूलहरू औषधीय प्रयोजनका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको उत्पादन र संरक्षण गर्न धेरै सजिलो छ। यसले यसको औषधीय गुणहरू कायम राख्छ। यसरी, सेतो काइँयो एक महत्त्वपूर्ण औषधीय बोट हो जसले विभिन्न स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ।

Introduction

Pavetta species , commonly known as "Seto Kaaiyo" in Nepal, is a flowering shrub belonging to the Rubiaceae family. This plant is notable for its medicinal properties and is utilized in various traditional healing practices across its native regions.

Availability in Nepal and Other Countries

Pavetta species is indigenous to South and Southeast Asia, thriving in countries such as India, Sri Lanka, Thailand, and Nepal. In Nepal, it is found at elevations up to 1,800 meters, particularly in regions with suitable climatic conditions. The plant's adaptability allows it to grow in diverse environments across these countries.

Physical Properties

This shrub typically reaches heights of 10 to 15 feet. It features elongated leaves and produces white flowers around the month of Chait (March-April). The plant's physical characteristics make it easily identifiable in its natural habitat.

Medicinal Properties

Pavetta species possesses a range of medicinal properties that have been recognized in traditional medicine:

Antibacterial and Antiviral: Extracts from the plant have demonstrated antibacterial and antiviral activities, making it useful in combating infections.
Anti-inflammatory and Analgesic: The plant exhibits anti-inflammatory and pain-relieving properties, aiding in the treatment of conditions like rheumatism and general inflammation.
Antioxidant: Pavetta species contains compounds with antioxidant properties, which help in neutralizing harmful free radicals in the body.
Hepatoprotective: The plant has been reported to have protective effects on the liver, contributing to its use in treating liver-related ailments.

Advantages and Uses

The medicinal advantages of Pavetta species are diverse:

Digestive Health: The plant is used to treat intestinal obstructions and constipation, promoting better digestive function.
Respiratory Relief: It is employed in alleviating coughs and chest pains, providing relief from respiratory discomforts.
Fever Reduction: The plant's properties make it effective in reducing fevers and related symptoms.
Urinary Health: Pavetta species is utilized in treating urinary diseases and acts as a diuretic, supporting urinary tract health.

Using Methods

Traditional methods of using Pavetta species include:

Decoction: Boiling the leaves or roots to create a decoction for internal consumption, aiding in the treatment of various ailments.
Powder: Drying and grinding parts of the plant into a powder, which can be mixed with water or other liquids for consumption.
Paste: Grinding fresh leaves into a paste for topical application to address skin conditions or localized pain.

Harvesting and Preservation

For optimal medicinal efficacy, Pavetta species should be harvested during its flowering season, typically around March-April. Proper drying techniques are essential to preserve its active compounds. Storing the dried plant material in airtight containers away from direct sunlight helps maintain its medicinal properties over time.

Conclusion

Pavetta species , or Seto Kaaiyo, is a valuable medicinal plant with a rich history in traditional medicine across South and Southeast Asia. Its wide range of therapeutic properties underscores its importance in natural healing practices. Proper harvesting and preservation methods ensure that its benefits remain accessible for various medicinal applications.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :