Seto Kaauso, सेतो काउसो, श्वेतक्रौंच, बानरी, Mucuna pruriens ~ NepalAyurveds.com

Thursday

Seto Kaauso, सेतो काउसो, श्वेतक्रौंच, बानरी, Mucuna pruriens

यो १८०० मिटरसम्ममा पाइन्छ भने गर्मी स्थानमा असल फल्छ । धेरै मानिस काउसोको झुस सुन्नासाथ डराउँछन्। यो साउनतिर फुल्छ र मङ्सिरमा पाक्छ । यसको गेडा पौष्टिकको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । यसले शक्तिप्रदान गर्छ, बल भर्छ, प्रशस्त प्रोटिन र भिटामिन हुन्छ । यसले जोर्नीवाथ, स्नायुगत नसा दर्द, कमजोरीपन, धातु पातलो, प्रदर, रज- शुक्रदोष हटाउँछ । मात्रा : ३-५ ग्राम लेदो / चूर्ण १/१ माना काँढापानी, ३० - ५० ग्राम

अर्क ३-५ पटक ।

परिचय

सेतो काउसो (Mucuna pruriens) एक औषधीय र पौष्टिक गुण भएको वनस्पति हो। यसलाई अंग्रेजीमा Velvet Bean भनिन्छ भने नेपालीमा यसलाई सेतो काउसो, श्वेतक्रौंच, वा बानरी पनि भनिन्छ। यो वनस्पति नेपालका विभिन्न भू-भागमा पाइन्छ र यसको गेडा पौष्टिक तत्वले भरपूर हुन्छ। सेतो काउसोले शारीरिक शक्ति बढाउन मद्दत गर्छ भने यसमा प्रोटिन, भिटामिन, र अन्य पौष्टिक तत्वहरू प्रशस्त मात्रामा पाइन्छन्। यसले धेरै रोगहरूको उपचारमा पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

नेपाल र अन्य देशहरूमा उपलब्धता

सेतो काउसो नेपालको तराई देखि पहाडी क्षेत्रसम्म, विशेष गरी १८०० मिटरको उचाइसम्म पाइन्छ। यो गर्मी जलवायु भएका स्थानहरूमा राम्रोसँग फलफूल्ने गर्छ। नेपालका साथै यो भारत, बांग्लादेश, श्रीलंका, अफ्रिका, र दक्षिण अमेरिकाका केही देशहरूमा पनि पाइन्छ। यसले विभिन्न जलवायु र माटोको प्रकारमा अनुकूलन गर्न सक्छ, जसले गर्दा यो विश्वभर फैलिएको छ।

भौतिक गुणहरू

सेतो काउसोको बोट लहरेदार हुन्छ र यसको पातहरू ठूला हुन्छन्। यसको फूल सेतो वा बैंगनी रंगको हुन्छ भने यसको फल पाकेपछि पहेँलो रंगको हुन्छ। यसको गेडा सेतो रंगको हुन्छ र यसमा रौंहरू हुन्छन् जसले छोएमा खटकाउने गर्छ। यसको गेडा पौष्टिक तत्वले भरपूर हुन्छ र यसलाई धेरै औषधीय प्रयोजनहरूमा प्रयोग गरिन्छ।

औषधीय गुणहरू

सेतो काउसोमा धेरै औषधीय गुणहरू पाइन्छन्। यसमा प्रोटिन, भिटामिन, मिनरल, र अन्य पौष्टिक तत्वहरू प्रशस्त मात्रामा पाइन्छन्। यसले शारीरिक शक्ति बढाउन मद्दत गर्छ र बल प्रदान गर्छ। यसले जोर्नीवाथ, स्नायुगत नसा दर्द, कमजोरी, धातु पातलो हुनु, प्रदर, रज-शुक्रदोष जस्ता रोगहरूको उपचारमा प्रभावकारी हुन्छ। यसले मानिसको प्रतिरोधात्मक शक्ति बढाउन मद्दत गर्छ र शरीरलाई स्वस्थ राख्छ।

फाइदाहरू

सेतो काउसोले धेरै स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ। यसले शारीरिक शक्ति बढाउन मद्दत गर्छ र बल प्रदान गर्छ। यसमा प्रोटिन र भिटामिन प्रशस्त मात्रामा पाइन्छ, जसले गर्दा यो शरीरको पोषणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसले जोर्नीवाथ, स्नायुगत नसा दर्द, कमजोरी, धातु पातलो हुनु, प्रदर, रज-शुक्रदोष जस्ता रोगहरूको उपचारमा प्रभावकारी हुन्छ। यसले मानिसको प्रतिरोधात्मक शक्ति बढाउन मद्दत गर्छ र शरीरलाई स्वस्थ राख्छ।

प्रयोग विधि

सेतो काउसोलाई विभिन्न तरिकाहरूले प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसको गेडालाई पौष्टिकको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसको चूर्ण बनाएर पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। ३-५ ग्राम लेदो वा चूर्ण १/१ माना काँढापानीमा मिसाएर खान सकिन्छ। यसको अर्क ३०-५० ग्राम लिएर दिनमा ३-५ पटक प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसले शरीरलाई शक्ति प्रदान गर्छ र धेरै रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।

खेती, उत्पादन र संरक्षण

सेतो काउसोको खेती गर्मी जलवायु भएका स्थानहरूमा गर्न सकिन्छ। यसलाई साउन महिनामा रोप्ने गरिन्छ र यो मङ्सिर महिनामा पाक्छ। यसको गेडा पाकेपछि तोक्ने गरिन्छ र यसलाई सुकाएर संरक्षण गर्न सकिन्छ। यसलाई सुकाएर चूर्ण बनाएर राख्न सकिन्छ वा यसलाई ताजै प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसलाई सुकाएर राख्दा यसको पौष्टिक तत्वहरू कायम रहन्छन्।

निष्कर्ष

सेतो काउसो एक महत्त्वपूर्ण औषधीय र पौष्टिक वनस्पति हो। यसले शारीरिक शक्ति बढाउन मद्दत गर्छ र धेरै रोगहरूको उपचारमा प्रभावकारी हुन्छ। यो नेपालका साथै विश्वका अन्य देशहरूमा पनि पाइन्छ। यसको गेडा पौष्टिक तत्वले भरपूर हुन्छ र यसलाई विभिन्न तरिकाहरूले प्रयोग गर्न सकिन्छ। सेतो काउसोको खेती गर्न सकिन्छ र यसलाई सुकाएर संरक्षण गर्न सकिन्छ। यसले मानिसको स्वास्थ्यलाई धेरै फाइदा पुर्याउँछ र यसको प्रयोगले शरीरलाई स्वस्थ राख्न मद्दत गर्छ।

Introduction

Mucuna pruriens, commonly known as the velvet bean, cowhage, or 'सेतो काउसो' in Nepali, is a tropical legume renowned for its medicinal properties. In Sanskrit, it is referred to as 'श्वेतक्रौंच' or 'बानरी'. This plant has been integral to traditional medicine systems, particularly Ayurveda, for centuries. It is celebrated for its potential to address various health conditions, from neurological disorders to reproductive health issues.

Availability in Nepal and Other Countries

Mucuna pruriens thrives in tropical and subtropical regions worldwide. In Nepal, it is found at elevations up to 1,800 meters, flourishing especially in warmer areas. Beyond Nepal, this plant is prevalent in countries across Asia, Africa, and the Caribbean. In India, particularly in the state of Karnataka, it is known as 'Nasugunni'. Its adaptability allows it to grow in diverse environmental conditions, making it accessible in various parts of the world.

Physical Properties

Mucuna pruriens is a climbing vine characterized by its trifoliate leaves and distinctive seed pods. The pods are covered with fine, bristle-like hairs that can cause irritation upon contact. The plant produces lavender to purple flowers arranged in racemes. Inside the pods are seeds, commonly referred to as beans, which are typically black or white, depending on the variety. These seeds are the primary source of its medicinal compounds.

Medicinal Properties

The seeds of Mucuna pruriens are rich in L-DOPA (levodopa), a direct precursor to the neurotransmitter dopamine. This compound is crucial in the management of Parkinson's disease, as it helps replenish dopamine levels in the brain. Additionally, the plant contains antioxidants, alkaloids, and other bioactive compounds that contribute to its therapeutic effects. These properties make it valuable in treating conditions like male infertility, nervous disorders, and as an aphrodisiac.

Advantages and Uses

Neurological Health: Due to its high L-DOPA content, Mucuna pruriens is used to manage Parkinson's disease symptoms by improving motor control and reducing tremors.
Reproductive Health: The plant is traditionally used to enhance libido and treat male infertility by improving sperm count and motility.
Mood Enhancement: By increasing dopamine levels, it may help alleviate depression and improve overall mood.
Antioxidant Properties: The presence of antioxidants helps combat oxidative stress, potentially reducing the risk of chronic diseases.

Using Methods

Powdered Seeds: The seeds are dried and ground into a fine powder. A typical dosage ranges from 3 to 5 grams, mixed with water or milk, taken once or twice daily.
Decoction: Boiling the seeds or roots to extract their active compounds, consumed as a herbal tea.
Extracts: Standardized extracts are available in capsule or tablet forms, offering a concentrated dose of L-DOPA.

Harvesting and Preservation

Mucuna pruriens typically flowers around the monsoon season (July-August) and produces mature pods by December. Harvesting involves collecting the pods carefully to avoid skin irritation from the hairs. Once collected, the pods are dried, and the seeds are extracted. Proper drying is essential to prevent mold growth. The dried seeds should be stored in airtight containers, away from moisture and direct sunlight, to preserve their medicinal properties.

Conclusion

Mucuna pruriens stands as a testament to the profound knowledge embedded in traditional medicine systems. Its wide range of medicinal properties, from neurological support to reproductive health, underscores its significance. With proper usage and preparation, it offers a natural alternative for managing various health conditions. As with any medicinal herb, it is advisable to consult with a healthcare professional before incorporating it into one's health regimen.

Reference

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :